دزیمتری پرتویی یا تابشی چیست؟
دزیمتر وسیله ای است که میزان قرار گرفتن در معرض اشعه یونیزان را اندازه گیری می کند.
دزیمترها معمولاً یک دز را ثبت می کنند، یعنی انرژی تابش جذب شده (Gy) یا دز معادل اندازه گیری شده (Sv) را اندازه گیری می کنند.
دزیمتر فردی دزیمتری است که توسط شخصی که تحت نظر قرار می گیرد، در سطح بدن پوشیده می شود و میزان تابش دریافت شده را ثبت می کند.
از نظر تجاری، طیف وسیعی از دستگاه‌های پسیو (غیرفعال) و اکتیو (فعال) که اطلاعات دز پرسنل را برای بازخوانی ذخیره می‌کند، موجود هستند. روش بازخوانی، محدوده اندازه‌گیری دز، اندازه، وزن و قیمت، از عوامل مهم انتخاب دزیمتر هستند..
دو نوع دزیمتر وجود دارد:
- دزیمترهای پسیو:دزیمترهای غیر فعال بیشتر از ترمولومینسانس (TLD) و نشانه گذاری فیلم ها استفاده می کند. در دزیمتر پسیو تابش ذخیره می‌شود. سپس دزیمتر مورد پردازش قرار گرفته و خروجی اطلاعات تحلیل می شوند.
- دزیمترهای اکتیو: برای به دست آوردن یک مقدار صحیح از میزان دز ساطع شده می توان از یک دزیمتر فعال استفاده کنید، به طور معمول یک دزیمتر فردی الکترونیکی (EPD). یک دزیمتر فعال سیگنال ناشی از تشعشع را تولید می کند و یک خوانش مستقیم از دز یا میزان دز تشخیص داده شده را در زمان واقعی نشان می دهد.
دزیمترهای غیرفعال و فعال اغلب مکمل یکدیگر هستند.
برای برآورد دزهای مؤثر، دزیمترها باید در موقعیتی به عنوان نماینده بدن از قرار گرفتن در معرض آن، به طور معمول بین کمر و گردن، در قسمت جلوی نیم تنه، روبروی منبع رادیواکتیو پوشیده شوند. دزیمترها معمولاً در قسمت بیرونی لباس، اطراف قفسه سینه یا نیم تنه پوشیده می شوند تا دز “کل بدن” را نشان دهند. برای اندازه گیری دز معادل این بافت ها، ممکن است دزسنج بر روی اندام ها یا در نزدیکی چشم پوشیده شود.
دزیمترها و آشکارسازهای تابش نیز می توانند با توجه به هدف آنها طبقه بندی شوند.
دزیمتر های فردی:
دزیمتری فردی بخش کلیدی دزیمتری پرتویی است. دزیمتر فردی در درجه اول مورد استفاده قرار می‌گیرد (اما نه منحصرا).
دزیمتر قابل حمل:
دزیمتر قابل حمل، آشکارسازهای پرتویی هستند که توسط تکنسین های رادیولوژی برای اندازه گیری میزان دز محیط استفاده می شوند. این دستگاه های قابل حمل معمولاً آهنگ دز را نیز اندازه گیری می کنند. همچنین در تأسیسات هسته ای، معمولاً توسط تکنسین ها استفاده می شوند.
اندازه گیری آلودگی:
آشکارسازهای آلودگی ابزاری برای اندازه گیری آلودگی سطح هستند. در تأسیسات هسته ای، مانیتورهای آلودگی معمولاً در خروجی مناطق کنترل شده نصب می شوند. این مانیتورها ممکن است به شکل دتکتورهای متناسب با منطقه بزرگ، ردیاب با پنجره نازک جهت مانیتور دست و کفش و … استفاده شوند.
مانیتورهای تمام بدن ابزاری برای اندازه گیری آلودگی سطحی هستند. آنها برای نظارت بر خروج پرسنل و برای بررسی آلودگی خارجی (یا آلودگی سطحی) کل بدن یک فرد که از منطقه کنترل آلودگی رادیواکتیو خارج می شود، مورد استفاده قرار می گیرند.
ویژگی های دزیمتر:
انواع مختلف دزیمتر و آشکارساز وجود دارد و هر نوع محدودیت هایی دارد. عوامل زیادی بر کیفیت نتایج یک دزیمتر تأثیر می گذارند. برخی از ملاحظات اصلی هنگام انتخاب دزیمتر عبارتند از:
- نوع تابش: هر نوع پرتو به طریقی متفاوت با ماده تأثیر می گذارد. این نکته بسیار مهم است. برای نمونه، برای اندازه گیری دزهای نوترون، ما نمی توانیم از شمارنده GM ساده استفاده کنیم.
- انرژی تابش: پاسخ دزیمتری بسته به انرژی تابش و زاویه (های) بین منبع و دزیمتر متفاوت خواهد بود.
همانطور که مشاهده می شود، دزیمتری تابش بسیار دشوار است، زیرا هیچ دزیمتری به تنهایی تمامیی خصوصیات را نخواهد داشت. بنابراین، کسی که در حال استفاده از دزیمتر می باشد باید محیطی را که دزیمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، درک کند. در بیشتر شرایط عملی، دزیمترها تقریباً معادل دز فردی، Hp (d)، در محل دزیمتر را ارائه می دهند. از طرف دیگر، این روش فقط با دزهای پایین و به فرض قرار گرفتن یکنواخت بدن در معرض پرتو، معتبر است. برای شخصی که در معرض دزهای بالا قرار می گیرد و یا از حد مجاز دز سالانه تجاوز می‌کنند، یا در میدان‌های تابشی نسبتاً ناهمگن قرار می گیرد، این روش ممکن است کافی نباشد.
انواع دزیمترها:
دزیمتر فیلم بج
فیلم بج دستگاه های قابل حمل کوچکی برای نظارت بر دز جذبی ناشی از پرتوهای یونساز هستند. اصل کار مشابه با تصاویر اشعه ایکس است. فیلم بج شامل دو بخش است: فیلم عکاسی ، و یک نگهدارنده.قطعه فیلم عکاسی یک ماده حساس به پرتو است.
نسبت سیاه شدن فیلم به دز، خطی است و هرچه میزان پرتودهی بیشتر باشد، میزان سیاه شدن فیلم بیشتر می شود.
فیلم بج دزهای تقریباً تا 10 گری را می تواند اندازه گیری کرد.
دزیمتر ترمولومینسانس
یک دزیمتر ترمولومینسانس، به اختصار TLD، یک دزیمتر تابش غیرفعال است که با اندازه گیری شدت نور مرئی که از کریستال حساس در آشکارساز هنگام گرم شدن کریستال اندازه گیری می شود، میزان اشعه یونیزان را اندازه گیری می کند. شدت تابش نور توسط خوانشگر TLD اندازه گیری می شود و به میزان تابش اشعه بستگی دارد. دزیمترهای ترمولومینسانس در سال 1954 توسط پروفسور فارینگتون دانیلز از دانشگاه ویسکانسین-مدیسون اختراع شد.
دزیمترهای TLD در شرایطی قابل استفاده است که اطلاعات در زمان واقعی لازم نیست، اما سوابق نظارت دقیق دز تجمع یافته برای مقایسه با اندازه گیری های میدانی یا برای ارزیابی پتانسیل تأثیرات درمانی طولانی مدت مورد نظر است.
دزیمتر فردی دیجیتال EPD
دزیمتر فردی دیجیتال، یک دزیمتر مدرن است، قادر است یک خوانش مستقیم از دز یا میزان دز شناسایی شده در زمان واقعی را نشان دهد و می تواند هنگام عبور از میزان دز مشخص شده یا دز تجمعی خاصی، به فردی که از آن استفاده می کند هشدار دهد. EPD به ویژه در مناطقی با دز بالا که در آن زمان حضور فرد به دلیل محدودیت دز محدود است مفید است. از دزیمترهای دیجیتال ممکن است به عنوان یک دزیمتر مکمل و همچنین یک دزیمتر اصلی استفاده شود. دزیمترهای غیرفعال و دزیمترهای فردی دیجیتال اغلب مکمل یکدیگر هستند.
دزیمتر MOSFET
دزیمتر MOSFET یک وسیله کوچک قابل حمل برای نظارت و خواندن مستقیم میزان دز پرتو است. از آنجا که این محصول بر پایه ترانزیستور MOSFET می باشد، ترانزیستور اثر میدانی نیمه هادی فلز-اکسید و نیمه رسانا (MOSFET) استوار است، اصل کار مشابه با آشکارسازهای نیمه هادی است. دزیمترهای MOSFET اکنون به عنوان دزیمترهای بالینی برای پرتوهای پرتودرمانی مورد استفاده قرار می گیرند. مزیت اصلی آنها اندازه آنها است که کمتر از 4 میلی متر مربع است. در دزیمتری پرتودرمانی، دزیمترهای MOSFET اغلب جایگزین دزیمترهای TLD می شوند، زیرا فوراً بازخوانی می شوند.
دزیمتر قلمی
دزیمتر قلمی شامل یک اتاقک یونیزاسیون، با حجمی تقریبا دو میلی لیتر است که به تابش مورد نظر حساس است. این دستگاه شامل یک الکترومتر فیبر کوارتز برای اندازه گیری بار و یک عدسی برای خواندن تصویر فیبر در مقیاس مختلف است.
دزیمترهای قلمی دستگاه هایی هستند که برای اندازه گیری مقدار دز تجمع یافته بر روی بدن پوشیده می شوند. این دستگاه ها فاقد باتری هستند.
